Parkinson Yasası, ilk olarak Cyril Northcote Parkinson’un Ekonomist dergisinde 1955 yılında basılan eleştiri yazısının ilk cümlesine yazılan “Bir iş, daima bitirilmesi için kendisine ayrılan sürenin hepsini kapsayacak şekilde uzar.” özdeyişi ile meşhur olmuştur.
Cyril Northcote Parkinson, arşiv memurluğu yaptığı dönemde İngiliz donanmasının karakteristik özelliklerini de özel ilgi alanı olarak incelemiştir. İngiliz donanmasının 1800’lü yıllardan 1915 yılına kadar geçen süresinde, subaylarının ve donanmasının sayılarını farklı bir bakış açısıyla derleyip analiz etmiştir.
İngiliz donanmasının, yeni sömürgeler edinilmesiyle kara kuvvetlerine dönüşmesi ve dünya güç dengesinin değişmesiyle küçüldüğünü gözlemlemiştir. İlginç olan durum ise donanmanın küçülmesine rağmen, bünyesindeki subay sayısında bir küçülme olmadığını, hatta arttığını fark etmiştir. Bu durumu açıklamak için pek çok amiralin seyir defterini, raporlarını inceleyerek cevaplar aramıştır.
Cyril Northcote Parkinson, yaptığı tespitlerde şu sonuca varmıştır; Donanma subaylarından, yeni kadrolar oluşması durumunda meydana gelen subay ihtiyacını gidermesi istendiğinde, bu yeni kadroların kendine bağlı olabilmesi için altındaki subaylardan atama yaparak kendi pozisyonunu yücelttiğini fark etmiştir. Bu şekilde büyüyen subay kadrosu, alttan gelen genç subayların yükselme ihtiyacını daha da arttırmıştır.
Parkinson, donanmada sayısı artan subayları yönetebilmek için, subayların subayları denetlediği, bürokratik ek görevler üreterek bir işle meşgul olmalarını sağlanmıştır. Parkinson yasası ismi verilen bu durum, farklı disiplinlerde de karşılık bulunca Parkinson Yasası olarak genel kabul görmüştür. Zamanla, bu yasayı takip eden bazı yeni önermeler ortaya çıkmış ve başlangıçta atıfta bulunulan anlamını bastırılmıştır. Bunlar;
“Bir iş, daima, bitirilmesi için kendisine ayrılan sürenin hepsini kapsayacak şekilde uzar.” Mühendislik
Bir bilgisayar programının işlemci kaynaklarını kullanımıyla alakalı bir benzeri kural,
“Veri, var olan tüm kaydetme kapasitesini kullanılacak şekilde genişler.” Bilişim
“Yazılım hızı, donanım hızının artmasından daha hızlı düşer.” Bilişim
“Harcamalar, geliri dengeleyecek şekilde artar.” Ekonomi
“Bir kaynak için olan talep, arzı karşılayacak şekilde artmaya meyillidir.” İktisat
Yukarıda, beyaz yaka ve mavi yaka dengesinin Parkinson Yasası’na göre yorumlanmış grafiği yer almaktadır.
Parkinson Yasası, işletmelerde de insan kaynakları yönetimi ve örgütlenme alanlarında, özellikle beyaz yaka personel sayısının yapılan iş için gerekenden fazla olmasıyla kendini göstermektedir. Bunun sebebi, gerekli disiplinlerden yeterli sayıda beyaz yaka çalışan almak yerine aynı disiplinden fazla sayıda beyaz yaka çalışan istihdam edilmesidir. Bu durum ve yaratacağı sonuçlar, işletmelerdeki verimsizliğin ve yetki karmaşasının ortadan kaldırılabilmesi için yöneticilerin mutlaka değerlendirmesi gereken konulardır.
Volkan Gürel
CGS Center
Finansal Yönetim Hizmetleri ve Stratejik Planlama Uzmanı
