Ailem ve Şirketim

Hamide Cavanşir (Azerice: Həmidə Cavanşir; 19 Ocak 1873 – 6 Şubat 1955), Azeri hayırsever ve kadın hakları aktivistiydi. İkinci evliliği, yazar ve gazeteci olan Celil Memmedkuluzade ile oldu.

 Ailesinin Kahrizli köyündeki atalarının malikanesinde doğan Hamide Cavanşir; Azeri bir tarihçi, çevirmen ve Rus İmparatorluk ordusunun subayı Ahmed Bey Cavanşir’in (1828–1903) en büyük çocuğuydu. Karabağ’ın son hanı İbrahim Halil Han‘ın büyük-büyük-torunuydu. Hamide ve küçük erkek kardeşi evde eğitim gördü; dokuz yaşındayken, eğitimlerine rehberlik etmek için Rus öğretmenlerden oluşan bir aile onlarla yaşamaya geldi. 14 yaşına geldiğinde Avrupa ve İslam edebiyatına aşinaydı ve akıcı bir şekilde Rusça ve Fransızca konuşuyordu.

1889’da Hamide Cavanşir, Berde doğumlu Yarbay İbrahim bey Davatdarov ile evlendi. Brest-Litovsk’a (bugünkü Belarus‘a) yerleştiler. Kısa süre sonra iki çocukları Mina ve Muzaffer doğdu. Cavanşir, balo dansı dersleri aldı ve Almanca ve Lehçe okudu. 1900 yılında aile, Davatdarov’un askeri kale komutanlığına atandığı Kars‘a taşındı. Bir yıl sonra eşi öldü; 28 yaşındaki karısını dul bıraktı. Cavanşir’in Moskova‘da tıp okumak istemesi imkânsız görünüyordu.

Kahrizli malikanesini babasından devraldı ve pamuk işine devam etti. Vasiyetine uygun olarak, 1747-1805 yıllarında Karabağ hanlığı’nın siyasi meseleleriyle ilgili tarihi eserinin el yazmasını Geyrat Yayınevi’nde basılması için Tiflis‘e (bugünkü Gürcistan‘ın başkenti) götürdü. Ekim 1905’te, o zamanlar Azerice yayımlanan Şarg-i rus gazetesinde köşe yazarı olan Celil Memmedguluzade ile tanıştı. 1907’de evlendiler (Memmedguluzade o sırada iki kez dul idi) ve 1920’ye kadar Tiflis’te yaşadılar. 1908’de Midhat ve 1911’de Anvar adında iki oğulları oldu. Hiciv dergisi Molla Nasraddin’i yayımlamak için Memmedguluzade ile çalıştı.

1907’deki Karabağ kıtlığı sırasında Hamide Cavanşir, açlık çeken köylülere un ve darı dağıttı ve iki yıl süren karşılıklı katliamlardan sonra yerel Ermeniler ve Azeriler arasında arabuluculuk yaptı 1908’de memleketi Kahrizli’de bir karma eğitim okulu kurdu ve bu okul kız ve erkeklerin aynı sınıfta okuyabileceği ilk Azeri okulu oldu. 1910’da Cavanşir, şehrin Azeri soylularının kadın üyeleriyle birlikte Müslüman Kadınlar Kafkas Yardımsever Cemiyeti’ni kurdu. Sovyet Birliği döneminde bir çiçek hastalığı salgını sırasında aşı satın aldı ve Kahrizli halkına aşı yaptı.

1921’de, Tebriz‘de bir yıl yaşadıktan sonra, aile anılarını yazdığı ve kocasının eserlerini tercüme ettiği Bakü‘ye taşındı. 1930’larda, 1907-1931 yıllarında, 1967’de ölümünden sonra yayımlanan ve Hasan Javadi ve Willem Floor tarafından İngilizce’ye çevrilen, Kafkasya ve İran’ın en etkili hiciv dergisi Molla Nasreddin’in editörü ile hayatının ve ortaklığının nadir anılarını kaydettiği Uyanış: Bir Müslüman Kadının Hayatının Nadir Anıları adlı bir anı yayımladı. Ayrıca Rus şiirini tercüme etti. İki çocuğu olan Cavanşir; 1923’te Mina’yı, 1935’te Mithat’ı geride bıraktı. 1955 yılında Bakü’de öldü. Kahrizli’de hayatının ve eserlerinin bir müzesi bulunmaktadır.