Kurucu aile büyüğünün girişimciliği ve önderliği ile başlayan aile şirketlerinin her biri başlangıç ve gelişme dönemleri ile birer başarı öyküsünü ifade eder. Ancak bu öykünün konusu olan kurumsal varlığın nesilden nesile devam eden bir şirkete dönüşme süreci ise bazen başarısızlık öyküleri ile anılabiliyor. Bu nedenle nesiller arası geçiş süreci, aile şirketlerinin sürdürülebilirliği için yönetilmesi gereken öncelikli konulardan birini oluşturuyor.
Belki şirketi kendiniz yarattınız ve kurdunuz, belki de başka birinin kurmuş olduğu bir kuruma liderlik ediyorsunuz. Siz çalışmayı bıraktığınız zaman, işinize ne olacak? Sizden sonrakiler için geride ne bırakmak istiyorsunuz?
Beş ya da 50 yıl sonra, aile şirketinizin yönetiminin başkasına geçmesi kaçınılmaz olduğu halde, beş yıl içinde emekli olmayı planlayan aile şirketi sahiplerinin çoğu şirketlerinin gelecekleri için cevaplandırılması gereken bu ve benzeri birçok sorunun cevabını sorgulamamışlardır.
Nesiller, çocuklar ile devam etmeyebilir ama aile şirketinizin marka değeri doğru yönetim ilkeleriyle daha sonraki kuşaklara aktarılabilir. Aile şirketlerinde kurumsallık, sadece babadan evlada geçerek devam eden bir konu olarak görülmemelidir. Bu nedenle fiziksel ve entelektüel enerjisi mevcutken kurucu aile büyüğünün şirketini kurumsallaştırmasının ne kadar önemli olduğunu ifade edebiliriz. Bunun için ise, yöneticilikten yönlendiricilik rolüne geçişin gerekli olduğunu belirtebiliriz. Çünkü girişimci enerjisini tecrübesiyle yönlendiriciliğe sevk etmesi ve bu enerji ve tecrübenin sinerjisini kuruma aktarması gerekiyor. Burada kurucu aile büyüğü veya aile üyeleri için bir başka fırsat yatıyor. İyi bir iş adamı olmanın yanı sıra, sosyal bir insan olma fırsatı da doğuyor. Bir yandan şirketinizi kurumsallaştırırken öte yandan açığa çıkan zamanınızı ve enerjinizi sosyal sorumluluk projelerine yönlendirme imkanına sahip oluyorsunuz. Kurucu aile büyüğü olarak sizi başarılı iş adamı yapan girişimciliğinizin yanı sıra, sizi sosyal insan yapacak sivil girişimcilik fırsatını da göz ardı etmemeniz gerekiyor.
Burada başarının sırrı doğru soruları sorup, mevcut durumu sorgulamak, geleceği tasarlamaktır.
Şirketinizin yarını için hazırlanmak yalnızca mevcut durumu korumak değildir.
Pek çok şirket büyüme amacındadır. Gelecek planlaması stratejik planlamanın bir parçası olmalıdır. Şirketinizin değerini artırmanın yolunu ve ileride bununla ne yapmak istediğinizi bilirseniz, işinizin değeri için bir strateji oluşturabilirsiniz.
Şirketinizin geleceği için stratejik yol haritanızı oluşturmanın temel adımlarını tecrübe edilmiş tavsiyelerimiz ile aşağıdaki gibi ifade edebiliriz.
1. Kendiniz için halefiyet planı; eğer bir halefiyet planınız varsa, bir adım öndesiniz demektir. Burada kritik olan halefiyet planınızın sabit varsayımlar üzerine mi kurulu olduğudur? Halefiyet planınız, her şeyin beklentileriniz doğrultusunda, beklediğiniz zamanda ve biçimde olacağı üzerine mi kuruludur? Koşullara göre değişim gösterebilir mi? Bu sorular çerçevesinde halefiyet planınızı gözden geçirmeniz gerekir.
2. Yönetim için halefiyet planı; yönetici pozisyonları için de belirlediğiniz halefler var mı? Bu adaylar kendilerini neyin beklediğini biliyorlar mı? Halefler yalnızca aile üyelerinden mi seçildi? Diğer çalışanlar sizden sonra gelecek yeni yöneticileri kabullenmeye hazır mı? Şirketi yeni yönetime devrederken de farklı paydaşları arasındaki dengeyi korumak önemlidir. Aksi takdirde devamlılığa kesin gözüyle bakmak yanıltıcı olacaktır.
3. Ayrılma stratejiniz; rolünüzü değiştirmenin birden fazla yolu var ve tercih ettiğiniz yol, şirketin nasıl ilerleyeceği konusunda fark yaratabilir. Şirketinizin gelecek kuşağı için plan yapmak önemli ve karmaşık bir iştir. Bu iş, geniş bir perspektiften farklı odakların beklentileri göz önüne alınarak yapılırsa, şirkete büyük faydalar sağlar. Bir şirketi devretmenin çeşitli yolları vardır. Sizin şirket profiliniz, pazarınız ve diğer faktörler bu seçenekleri nasıl belirlemektedir? Şirketi aile içinde mi tutacaksınız? Halka mı arz edeceksiniz ya da yeni ortaklar mı alacaksınız? Çalışanlara mı devredeceksiniz? Halefiyet planınızı uygulamak için doğru zaman nedir? Emekli olunca tamamen çekilecek misiniz? Yoksa kısmen bir rol oynayacak mısınız?
Halefiyet planınız ve stratejileriniz için atmanız gereken adımlar olarak; halefiyet planı hedeflerinizin açık, ölçülebilir, ulaşılabilir ve tutarlı olması önemlidir. Şirketinizin değerini göz ardı etmeden hangi kararlarınızın uzun vadede büyümeyi ve emeklilik planınızı teşvik edeceğini düşünmelisiniz.
Halefiyet planında yol almanızı sağlayacak ve şirketiniz, aileniz ve kilit yöneticileriniz için güvendiğiniz danışmanlarınızın da bulunması işinizi kolaylaştıracaktır. Bu kişilerin bilgili, tecrübeli kişiler olmasına dikkat etmelisiniz. Şartlar değiştikçe planlarınız da değişebilir. Planlarınızı sık sık gözden geçiriniz. Girişimci önderliğinizle yarattığınız şirketinizi, işinize olan sevginizi, bilgi ve deneyim birikimlerinizi, gelecek nesillere aktarmanın dünya gözüyle mutluluğunu ve gururunu yaşamak, isminizin ve markanızın nesilden nesile devamının güvencesi olacaktır.
Ali Kamil UZUN, CPA, CFE, MA, CRMA, CAC
Deloitte Türkiye Yönetim Kurulu Danışmanı
