KOBİ’lerimizin etkin iç kontrollere sahip olmaları, onlara çok önemli faydalar sağlayacaktır:
Etkin iç kontroller öncelikle, işletme süreçlerinde standartlaşma sağlayarak KOBİ’lerin kurumsallaşmasına yardımcı olur. KOBİ’lerimizin en önemli problemlerinden biri, kurumsallaşmayı başaramamalarıdır. Kurumsallaşmayı, işletmedeki işlerin, kişilere bağlı olmaktan kurtarılarak, standartlara, süreçlere bağlı olarak yürütülmesi olarak tanımlayabiliriz. Küçük boyutlu KOBİ’lerde firma sahipleri tüm süreçleri yakından takip edebildikleri için, iç kontrol sistemlerinin yokluğu büyük problemlere neden olmasa da, işletmeler büyüdükçe, kişilere bağlı olarak işleri yürütmek zorlaşmaktadır. Bu noktada, iç kontrollerin oluşturulması, kurumsallaşmayı sağlamaktadır. KOBİ’lerin % 95’inin aile şirketi olduğu belirtilmektedir. Ülkemizde aile şirketlerinin ömrünün ortalama 25 yıl olduğu, bunların % 30’unun ikinci kuşağa, % 12’sinin ikinci kuşağa ve ancak % 3’ünün ise üçüncü kuşağa geçebildiği belirtilmektedir. Bu işletmelerin, sürdürülebilirliklerini sağlamak ve sağlıklı bir şekilde kurumsallaşmalarını tamamlamalarında, iç kontrollerin önemi büyüktür.
Etkin iç kontroller, operasyonların etkinliği ve verimliliğini artırarak işletmelerin kayıplarının (mali, müşteri, itibar kayıpları) önlenmesine yardımcı olurlar, müşteri memnuniyeti ve itibarını artırırlar. Etkin kontroller, minumum maliyetle ve en kısa sürede işlerin görülmesini sağlayarak firmanın performansını artırır.
Etkin iç kontroller, mali ve yönetsel raporların güvenilirliğini sağlar. Raporlamaların güvenilir olması, yönetimin daha hızlı ve doğru kararlar almasına yardımcı olur. Bunun yanında, işletme dışındaki kişilerin (yatırımcılar, müşteriler, tedarikçiler vb) işletmeye duyduğu güveni ve işletmenin değerini artırırlar. KOBİ’lerin en büyük problemlerinden birisi, finansmana erişim imkanlarının kısıtlılığıdır. KOBİ’lerin güvenilir bir raporlamaya sahip olmaları, kredi sağlayan kuruluşlardan daha kolay bir şekilde finansman sağlamalarına yardımcı olacaktır.
Güçlü iç kontroller, kurum içi ve dışındaki düzenlemelere uyumu sağlayarak ceza vb olumsuzluklara karşı güvence oluşturur. Günümüzde, işletmelerin uymaları zorunlu kurum dışı düzenlemelerin sayısı ve bunlara aykırılıklarla ilgili cezalar her geçen gün artmaktadır. İç kontroller kurum dışı düzenlemeler yanında, kurum içi politika ve prosedürlere de uyumu sağlarlar.
İç kontroller işletmelerin varlıklarının korunmasını sağlarlar. Varlıklarının kaybolmasını, çalınmasını veya başka şekillerde zarara uğramasını önlerler. Olası eksikliklerin ortaya çıkarılmasına yardımcı olurlar. Bunun yanında, iç kontroller, suistimalleri önleyerek, olası suistimallerin ortaya çıkarılmasını sağlarlar.
Özetle iç kontroller, işletmelerimizin mali, operasyonel, stratejik vb amaçlarına her hangi bir olumsuzluk olmadan ulaşabilmelerini sağlayan güvencelerdir ve ancak etkin yani, sağlam iç kontrollere sahip olan firmalar hedeflerine ulaşabilirler.
KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) tarafından hazırlanan 2015-2018 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planında KOBİ’lerin güçlü ve zayıf yanları belirtilmiştir.
Zayıf yanlarından bazıları; finansmana erişim, profesyonel yönetici ihtiyaçlarının karşılayamama, kurumsallaşamama, nitelikli işgücü bulma ve maliyetleri üstlenmeye ilişkin sıkıntılar, aile şirketi yapısından kaynaklanan sorunları çözememeleri ve düşük kapasite ve verimlilikle çalışmalarıdır. Bunun yanında KOBİ’ler, büyük firmaların sahip olduğu imkanlara sahip olmadıklarından, pahalı sistemlerin kurulması, yeterli sayıda personel görevlendirmeleri ve iç denetçi bulundurmaları zordur. Bu durum KOBİ’leri daha fazla hata, suistimal, verimsizlik ve cezai müeyyidelere maruz bırakabilmektedir. KOBİ’lerde iç kontroller oluşturulurken, onların zayıf yönlerinin dikkate alınması önem taşımaktadır.
Diğer taraftan, KOBİ’lerin güçlü yanlarından bazılarının ise; esnek üretim yapıları, karar alma ve iş yapma süreçlerinde hızlı olmaları, pazar ve teknoloji değişimlerine hızlı uyum ve yeniliklere açık olmak olarak belirtilmiştir. İç kontroller oluşturulurken onların bu güçlü yanlarının zayıflatılmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir.
İç kontrollerin etkin olup olmadığının tespit edilmesi ve gerekli düzeltici aksiyonların alınması önemlidir. Bir iç kontrol; geliştirme amacına yönelik riski makul seviyeye indiriyorsa; yani amaçlandığı gibi çalışıyorsa, maliyeti faydasını aşmıyorsa, gereksiz bürokrasiye neden olmuyorsa ve işletmenin hedeflerine ulaşmasına yardımcı oluyorsa, bu kontrol etkin bir iç kontroldür. İç kontrollerin etkin olup olmadığının tespitinde, iç denetçilerden güvence almak, işletmeler için çok önemli bir fayda sağlar. İç denetçiler, iç kontrollerin etkinliklerini test ederek, iç kontrollerin etkin olup olmadığı hakkında görüş verirler. KOBİ’lerin mali imkanları kısıtlı olduğundan, kurum içerisinde tam zamanlı olarak iç denetim personeli görevlendirmeseler bile, belli dönemlerde dış kaynak kullanımı şeklinde, iç denetim hizmeti alarak, iç kontrollerinin etkinliği test ettirmeleri uygun olacaktır.
Katkılarından dolayı Dr. Nazif Burca’ya teşekkür ederiz.
